تغییرات وضعیت دینداری مردم در دوسالِ گذشته
میزانِ دینداریِ جامعه را می‌توان بر پایۀ اعتقادات، نگرش‌ها و رفتارهای دینی سنجید
به اجمال، میزانِ دینداریِ جامعه را می‌توان بر پایۀ اعتقادات، نگرش‌ها و رفتارهای دینی سنجید؛ با استناد به سنجشِ این مؤلفه‌ها در پیمایش‌های مؤسسۀ بینا، می‌توان گفت بخشِ قابل‌توجهی از جامعۀ ایران، دین‌دار هستند؛ با این حال، ضمن توجه به میزان دینداریِ بخش‌های مختلف، می‌توان جامعه را به‌صورت نمادین به ده بخش تقسیم کرد و هرکدام را یک «دهک» نامید.
با مقایسۀ دو پیمایشِ اخیرِ مؤسسۀ بینا دربارۀ «سنجش وضعیتِ دینداریِ مردم» که یکی بعد از ماه رمضان 1399 و دیگری بعد از ماه رمضان 1401، انجام شده است، جز در شاخص‌هایِ خاصی که باید مورد توجه قرار گیرند، بقیه شاخص‌ها، کاهش و تغییراتی جزئی داشته‌اند.
در این گزارش، تنها شاخصه‌هایی از دینداری ذکر شده‌اند که در این بازۀ زمانی، کاهشِ بالای 4درصد داشته‌اند.
حوادثِ خاصی در این بازه اتفاق افتاده‌اند که می‌توانند، عواملِ ایجادکنندۀ این تغییرات در دینداریِ مردم باشند، مانند همه‌گیریِ کرونا، مواجهۀ مدامِ جامعه با شبکه‌هایِ اجتماعی به‌خصوص اینستاگرام و تغییر دولت.
تغییراتی که شایان‌توجه است
- رشدِ تحصیلات به‌طور واضحی روی کاهشِ اعتقادات اثر داشته و سبکِ زندگی جدید، مواجهه با تکنولوژی و دنیای مدرن، می‌تواند دلیلِ این امر باشد.
- در دوسالِ اخیر، افرادِ با تحصیلاتِ دانشگاهیِ بیشتر، میزانِ اعتقادشان به معصومین، 8درصد کاهش یافته است.
- اعتقاد به مهدویت بین افرادِ دارای تحصیلاتِ بالا، 4.5درصد کاهش یافته است.
- در این دوسال، میزانِ افرادِ با تحصیلاتِ دانشگاهی که اعتقادی به اسلامی بودنِ قوانینِ کشور و همچنین اعتقاد به تصمیمگیریِ مسئولین بر اساس اسلام ندارند، از 7درصد به 15درصد افزایش یافته است. (پذیرفتن اسلامِ سیاسی، یکی از شاخصه‌هایِ مهم دینداری است که در شرایط کنونی، به عنوان یک مؤلفه برای موافقت یا مخالفت با جمهوری‌اسلامی از آن استفاده می‌شود)
طرح یک نگرانی برای آینده
طبق پیمایش‌هایِ مؤسسه بینا، 15درصدِ جامعه، اصطلاحا بی‌دینِ اخلاق‌مدار هستند (منظور از بی‌دینِ اخلاق‌مدار، آن دسته از مردم‌اند که به احکام فقهی، مثل نماز و روزه پایبند نیستند؛ ولی احکام اخلاقی، مثل صداقت و کمک به نیازمند را رعایت می‌کنند.
تأثیرِ این میزان بر جامعه بیشتر از مقدارِ درصدشان است! چون می‌توانند تبدیل به هویت جمعی شوند و حسِ مردم به بی‌دینی را معتدل کنند؛ در واقع این افراد می‌توانند، با مفهوم‌بخشیِ عمیق و مصداق‌سازی‌های گسترده، اخلاق‌مداریِ بدونِ شریعت را برای قشرِ خاکستری، عادی‌سازی کنند.
جمع‌بندی
مؤلفۀ موافقت با اسلامِ سیاسی، در بخشِ بسیار کم‌دینِ جامعه (دهک دهم دینداری) به میزان قابل‌توجهی کاهش یافته و این گروه اجتماعی را مستعدِ بروز مخالفتِ هنجاری با جمهوری‌اسلامی کرده است؛ این در حالی‌ست که چنین تغییراتِ بارزی، در دیگر بخش‌های جامعه (دهک یک تا نه) مشاهده نشده است.
